Giải cứu các tai nạn nứt, vỡ khi làm đồ gốm

Tại thời điểm viết bài này tôi không có nhiều ảnh minh hoạ quá trình chữa các vết nứt (vì lúc có sự cố tôi chỉ tập trung vào việc giải cứu và quên mất việc chụp ảnh) – mong các bạn thông cảm. Nếu có gì chưa rõ các bạn có thể comment / bình luận với câu hỏi của mình nhé!

Mấy tháng vừa rồi tôi làm không biết bao nhiêu quả bóng bay, đẹp có, xấu có, ship cho khách hàng có, ship cho gia đình có, giữ lại cho mình có, v.v. Đầu tháng tám tôi cho phép mình nâng cấp, chuyển sang một studio mới rộng hơn – rộng gấp ba lần studio cũ (studio cũ thì quá nhỏ). Ở studio mới tôi có thể làm nhiều bóng bay hơn – có nhiều không gian hơn để phơi slab – một công đoạn tốn chỗ trong quá trình làm bóng bay, để phơi bóng bay, và để thử nghiệm một vài kỹ thuật mới. 

Một trong những bài học thú vị mà tôi rút ra được trong quá trình làm bóng bay là làm sao để sửa những lỗi nứt, vỡ khi làm đồ gốm. Với người làm đồ gốm, không gì bực mình hơn khi những vết nứt nhỏ xíu làm hỏng cả một “kiệt tác” ta đã bỏ bao thời gian và công sức làm và chăm chút. Và không có gì đau khổ hơn khi biết hoặc nhìn thấy (hoặc tự tay làm vỡ) một tác phẩm mình vừa hoàn thành biến thành trăm mảnh vỡ chỉ vì một tích tắc không cẩn thận. Tôi đã trải qua những kinh nghiệm đau thương này nhiều lần; và trong một số ít lần tôi may mắn học được một vài mẹo giải cứu các vết nứt/vỡ. Chia sẻ với các bạn thích làm đồ gốm những mẹo này, hi vọng bạn có thể ứng dụng và giải cứu các kiệt tác của minh:

Tuỳ vào độ khô / ướt của “tác phẩm” mà chúng ta sẽ dùng những phương pháp giải cứu khác nhau.

1.Khi đất sét vẫn còn ướt – vì có thể không được bọc kín nên sau khoảng 24 tiếng bạn nhận ra là sản phẩm của mình bị khô quá nhanh (nhưng đất sét vẫn ướt) và bị nứt, cách chữa vết nứt này sẽ là dùng đất sét có cùng độ ướt – tốt nhất là từ những phần đất sét thừa khi làm sản phẩm từ hôm trước để điền vào vết nứt này vì phần đất sét này có cùng độ ẩm / độ cứng với tác phẩm của bạn. Việc dùng đất sét có độ cứng tương tự với sản phẩm rất quan trọng, vì khi được điền vào vết nứt, cả khối đất sét / tác phẩm sẽ tiếp tục khô đi với tốc độ giống nhau. Khi một phần nào đó của tác phẩm khô nhanh hơn hoặc chậm hơn những phần khác – đây chính là lí do đất sét nứt. Trước khi “điền”, bạn dùng rib có răng cưa để score – cào vùng xung quanh vết nứt, và score cả miếng đất sét dùng để điền vào. Tôi thường quét slip vào hai mặt sẽ tiếp xúc với nhau, và tiếp tục dùng rib có răng cưa để lấp đầy vết nứt và hoàn thiện bước đầu vùng bề mặt này. Bạn nên score bề mặt này tương đối kỹ, vì cào qua cào lại bề mặt sẽ có tác dụng ép chặt đất sét (compress), làm đất sét / sản phẩm cứng hơn so với nếu như bạn không cào hoặc cào ít / sơ qua. Sau khi đã cào tương đối kĩ, bạn dùng rib thường (ko có răng cưa) hoàn chỉnh bề mặt: làm nhẵn, hoặc thêm vân, hoạ tiết bề mặt nếu cần thiết.

2. Khi sản phẩm của bạn đã khô đến trạng thái bone dry – nghĩa là sản phẩm đã hoàn thiện và đã khô đến mức có thể nung thô, bạn phát hiện ra một vài vết nứt rất nhỏ xuất hiện ở những chỗ nối hai phần khác nhau của sản phẩm: như đường nối hai mặt phẳng, chỗ nối quai của tách / chén với phần thân chén, v.v. Những đường này tiếng Anh gọi là hairline crack – những đường nứt như sợi tóc. Những vết nứt này có thể khiến bạn rất bực mình, hoặc bạn có thể nghĩ nhỏ thế này nung lên rồi tráng men thì cũng sẽ che đi được. Tuy nhiên, những vết nứt này trên thực tế khi nung lên sẽ càng trở nên to hơn, và sau khi nung lần hai (nung men) thì sẽ còn to hơn nữa. Vì thế, tốt nhất bạn nên chữa vết nứt này trước khi nung sản phẩm.

Cách chữa rất đơn giản, rất rẻ và rất hiệu quả. Bạn cần một ít đất sét cùng loại với đất sét bạn dùng làm sản phẩm – càng khô càng tốt, và một ít dấm. Cho vài mẩu đất sét khô vào trong một chén nhỏ (bạn sẽ không cần quá nhiều đất sét để chữa một vết nứt mảnh như sợ tóc), Bạn đổ một ít dấm vào chén – không cần nhiều dấm vì sau khi đất sét khô tan vào trong dấm – bạn muốn có một hỗn hợp tương đối đặc – như slip hoặc đặc hơn. Khi đã có hỗn hợp rồi, bạn dùng chổi lông lấy slip và điền vào vết nứt. “Điền vào” ở đây bao gồm cả động tác quét qua quét lại khu vực bề mặt xung quanh vết nứt. Sau đó bạn đợi cho bề mặt khô và làm lại quá trình này thêm một hoặc hai lần nữa.

3. Với trường hợp nghiêm trọng hơn như một phần bị gãy rời khỏi tác phẩm đã khô bone dry, bạn có thể gắn phần bị gãy rời này lại như cũ:

Pha hỗn hợp: dấm, mật (tôi dùng loại maple syrup, nhưng có lẽ bất cứ loại mật ngọt đặc nào đều được), vụn đất sét khô theo tỉ lệ 1:1:1. Sau đó thao tác tương tự như các bước ở mục 2 tôi mô tả ở trên. Tôi đã từng gắn liền thành công cuống bóng bay đã gãy rời khỏi thân bóng bay với phương pháp này. Quả bóng bay của tôi – sau khi nung thô và nung men – trông hoàn toàn nguyên vẹn không có dấu vết vỡ hay gãy. 

4. Sau khi nung thô, như tôi đã nói – những vết nứt hairline mà bạn có thể không nhìn thấy trước khi nung sẽ xuất hiện rõ hơn. Hoặc đôi khi nếu nung thô quá sớm – sản phẩm chưa khô 100%, chưa bị “nổ” ở trong lò nung nhưng có thể bị nứt, đôi khi là nứt to – trong quá trình nung. Để chữa những vết nứt này, tôi dùng hỗn hợp lỏng có tên là “bisque fix”. Bạn có thể dùng thìa spatula nhỏ và mỏng để đẩy bisque fix vào khe nứt hoặc khu vực nào bạn cần điền vào hoặc sửa, chờ cho khô rồi làm lại như vậy thêm 2-3 lần nữa. Sau cùng bạn có thể dùng giấy ráp mài để bề mặt trông đều và đẹp hơn trước khi tráng men và nung men như bình thường.

5. Với các tác phẩm bạn chỉ nung thô, không nung men; thì ngoài bisque fix bạn có thể dùng cả epoxy. Epoxy bao gồm hai thành phần thường được đựng trong 2 lọ riêng. Khi trộn hai thành phần này theo tỉ lệ 1:1 bạn sẽ có dc một hỗn hợp mềm, dẻo có thể dùng để nặn, tạo hình. Sau 24 tiếng epoxy sẽ cứng lại hoàn toàn. Có những loại epoxy cứng như bê tông và không thấm nước, dc dùng để “vá” ống nước hoặc những đoạn nối ở ống nước. Có những người dùng epoxy như nguyên liệu chính để điêu khắc (thay vì gỗ, đất sét, đá, v.v.) Tôi thì chưa đủ trình độ làm dc như vậy vì 24 tiếng từ lúc epoxy có thể bắt đầu được sử dụng cho đến khi cứng 100% là khoảng thời gian quá ngắn. Tôi hay dùng epoxy để chữa hoặc sửa sản phẩm vì khoảng thời gian 24 tiếng là vừa đủ để tôi “chỉnh hình” phần epoxy dùng để điền vào vết nứt cho phù hợp với phần còn lại của tác phẩm. Tôi không rõ nếu được nung lên nhiệt độ nung men của gốm thì epoxy sẽ phản ứng như thế nào, nên tôi chỉ dùng epoxy với những sản phẩm chỉ cần nung thô mà không nung men. Lưu ý là màu của epoxy có thể khác với màu đất sét của bạn, nên bạn sẽ phải nghĩ cách để giảm tối đa sự khác nhau về màu sắc này (tô màu, sơn màu toàn bộ tác phẩm, v.v.)

Tóm lại như sau nhé:

Nếu đất sét còn ướt: dùng đất sét có cùng độ ướt và slip để chữa vết nứt, nhớ score hai mặt sẽ tiếp xúc nhau.

Nếu đất sét khô bone dry và chỉ cần chữa những vết nứt trên bề mặt: dùng hỗn hợp dấm & đất sét khô.

Nếu đất sét khô bone dry và cần gắn hai bộ phận hoặc hai phần đã bị vỡ, tách rời: dùng hỗn hợp dấm, mật (syrup) và đất sét khô

Với các vết nứt xuất hiện sau khi nung thô: dùng hỗn hợp bisque fix. Tôi không rõ bisque fix có phổ biến hoặc được bán ở Việt Nam ko, nên tôi share ảnh chụp thành phần nguyên liệu của bisque fix trong bài viết này.

Với các sản phẩm chỉ nung thô, không phải nung men: bạn có thể dùng epoxy.

Hi vọng các bạn sẽ luôn làm ra những sản phẩm hoàn hảo. Còn nếu như những vết nứt / vỡ này có bao giờ xuất hiện, thì tôi chúc các bạn giải cứu các sản phẩm của mình thành công!