Truy Tìm Nguyên Nhân Gốm Vỡ Sau Khi Nung Men

Không có gì “đau đớn” hơn khi bạn dành cả tháng trời để tạo ra một sản phẩm gốm và vào bước cuối cùng – nung men, khi lấy sản phẩm ra khỏi lò nung, bạn phát hiện ra trên bề mặt sản phẩm của bạn xuất hiện những đường nứt dù chỉ nhỏ như sợi tóc (hairline crack). Trong nhiều tuần, thậm chí có lẽ là nhiều tháng liền, không biết bao nhiêu lần tôi đã phải trải qua “nỗi đau” này, hôm nay tôi sẽ chia sẻ với các bạn những điều tôi học được về những hairline crack này.

Những vết nứt này chính xác là chỉ xuất hiện ở khâu cuối cùng – bóng bay của tôi không hề bị nứt hay vỡ ở những công đoạn trước như khi còn ướt, khô xương hay sau khi nung thô. Sau khi hỏi nhiều người có kinh nghiệm, tôi hiểu ra rằng có rất nhiều lí do dẫn đến nứt ở bước này:

Nứt vì gốm và men không tương thích (clay and the glaze are unfit) : sau khi nung đến nhiệt độ cao nhất ở trong lò, lò sẽ bắt đầu nguội đi, và bóng cùng với lớp men hiện đang ở dạng lỏng phủ trên bề mặt của bóng cũng sẽ bắt đầu nguội đi cho đến khi lớp men kia cứng lại. Nếu như độ co của loại gốm bạn dùng khác quá nhiều so với độ co của men – men sẽ bị nứt. Có thể hình dung tình huống này như khi bạn thử một chiếc áo, và bạn to hơn cái áo quá nhiều, thì khi thử áo sẽ bị nứt và rách. Bạn là bóng và áo là men 😄 Một điều cần lưu ý khác khi bạn dùng men thương mại (commercial glaze) thay vì dùng men tự chế, đó là có thể là tuỳ cùng một dòng men nhưng mỗi màu men khác nhau có thể có mức độ tương thích với gốm khác nhau. Tôi thường chỉ dùng một loại đất sét (gốm) để làm bóng, nhưng khi lên men màu đỏ – sản phẩm cuối cùng là một quả bóng hoàn hảo: không vết nứt, căng tròn và long lanh; nhưng khi lên men một số màu khác như xanh lá, xám, v.v. bóng của tôi khi ra khỏi lò đều bị nứt. Vì vậy việc thử – testing – rất quan trọng. Thử là một quá trình dài và mất công. Nếu bạn thường chỉ làm việc với một vài màu men thì việc thử cũng không quá mất nhiều thời gian. Tôi thì ngược lại, mỗi một khách hàng lại muốn một màu bóng bay khác nhau nên tôi phải chuẩn bị cho việc thử nhiều loại đất sét / gốm với nhiều loại hoặc nhiều màu men. Các công ty chuyên sản xuất và cung cấp đất sét cũng thường có những lưu ý với từng loại sản phẩm của họ về mức độ tương thích của các loại gốm: có loại đất được thiết kế để trở nên rất phù hợp với men thương mại, có loại chuyên cho nung raku, v.v. Dựa trên những gợi í này, mỗi lần phải thử một màu men mới, tôi chọn ra hai hoặc nhiều nhất là ba loại gốm để thử với màu men đã chọn. 

Một lưu ý nữa với việc thử: Đôi khi vết nứt sẽ ko xuất hiện với những sản phẩm cỡ nhỏ, nhưng với những sản phẩm cỡ to (như bóng bay của tôi) – nứt sẽ xảy ra nên khi thử, bạn ko nên chỉ thử với những thẻ thử màu (test tile) mà thử với sản phẩm thật của bạn với kích cỡ thật để có kết quả chính xác nhất. 

Nứt vì lò & sản phẩm nguội quá nhanh (những vết này còn gọi là cool crack – nhưng rõ ràng là đã crack thì không hề cool chút nào! 😭): Sau khi nhiệt độ trong lò lên đến đỉnh – nhiệt độ trong lò bắt đầu giảm và trong quá trình giảm nhiệt độ này, một điểm nhiệt độ được coi là cực kì quan trọng, hay còn gọi là Quartz Inversion, là khi nhiệt độ trong lò ở điểm 573C. Tôi cũng không hiểu 100% tường tận bản chất của hiện tượng hoá học diễn ra với men ở nhiệt độ này vì nó khác phức tạp, nhưng hiểu một cách nôm na thì các hạt quartz trong men – ở nhiệt độ này – thay đổi đáng kể về mặt thể tích, và nếu như các hạt có kích thước quá lớn, và nhiệt độ giảm quá nhanh, thì các hạt sẽ không thay đổi thể tịch của chúng kịp thời để bám vừa vào các lỗ trên bề mặt gốm, dẫn đến nứt. Vì vậy mà các lò nung điện thường có chế độ “slow cooling” – chế độ này cho phép bạn giảm tốc độ nguội của lò, nghĩa là bạn có thể thiết lập chế độ sao cho lò chỉ nguội đi 50-70 độ một giờ, thay vì có thể là 100-150 độ một giờ nếu bạn để lò nguội một cách tự nhiên. 

Nếu như lò nung của bạn ko có chế độ này, bạn có thể làm lò nguội đi chậm hơn bằng cách đặt vào trong lò những món đồ gốm khác (những đồ gốm thô, không có men sẽ tốt hơn, giảm các tai nạn liên quan đến men). Càng nhiều đồ ở trong lò, nhiệt dc hấp thụ bởi những món đồ này càng nhiều và thời gian để nhiệt toả ra và mất đi từ những món đồ này trong quá trình nguội cũng sẽ càng lâu hơn. 

Với những đồ gốm kích thước lớn (bát/đĩa to, bình cao), nhiệt độ trên bề mặt của đồ gốm cũng có thể chênh lệch một cách đáng kể trong quá trình nung. Ví dụ như phần trên của một chiếc bình cao thường nóng hơn phần đáy bình. Sự chênh lệch nhiệt độ này cũng có thể là một lí do khiến men bị nứt. Đặt lò ở chế độ nung chậm (chậm cả quá trình tăng và giảm nhiệt độ) sẽ giúp đảm bảo nhiệt độ giữa các vùng khác nhau của bề mặt đồ gốm đồng đều hơn. 

Để tránh cho sản phẩm bị “sốc” nhiệt khi nguội đi thì bạn cũng không nên mở lò – dù chỉ để hé ra một khe nhỏ, khi lò còn quá nóng. Tôi hiểu tất cả chúng ta đều rất tò mò nóng lòng muốn xem thành quả của nhiều tuần tâm huyết, tuy nhiên nếu bạn đã chờ dc một khoảng thời gian dài như vậy thì hãy chịu khó chờ thêm một vài tiếng nữa; chứ đừng vì chỉ một cái nhìn trong tic tắc mà lại làm hỏng toàn bộ công sức đã bỏ ra. 

Nứt vì chênh lệch áp lực bề mặt trong và bề mặt ngoài của sản phẩm: Với các sản phẩm quen thuộc như bát, đĩa, tách, ấm trà, v.v. việc tráng men cả hai mặt, trong và ngoài, là điều không phải bàn cãi. Sản phẩm tôi làm, bóng bay gốm, thì lại hơi khác. Với mục đích sử dụng (trang trí) và cấu trúc của bóng thì việc chỉ tráng men mặt ngoài cũng không có gì quá khó hiểu. Tuy nhiên tôi đã học được rằng khi sản phẩm chỉ được tráng men một mặt, thì mặt được tráng men chịu nhiều lực kéo (từ lớp men) hơn là mặt không tráng men. Khi sự chênh lệch quá lớn thì men sẽ nứt. Trong những trường hợp như vậy việc tráng men cả hai mặt là điều cần thiết. Mặc dù tôi không thể đảm bảo 100% bề mặt của bóng ở bên trong sẽ được phủ kín nhưng chắc chắn lớp men bên trong sẽ giảm sự chênh lệch áp lực và giảm nguy cơ nứt / vỡ.

Cá nhân tôi đã thử tất cả các cách trên để chữa những đường nứt trên sản phẩm của mình. Có những lúc tỉ lệ vỡ:lành của tôi là 5 quả vỡ:1 quả lành. Có một khách hàng đặt bóng màu xám, và tôi đã thử các phương pháp khác nhau trên 6-7 quả mà vẫn không tìm ra nguyên nhân. Cuối cùng tôi đành xin lỗi và hoàn tiền vì không thể làm ra bóng kịp cho ngày khách hàng cần. Tôi thậm chí đã tìm và nói chuyện qua điện thoại nhiều lần với một chuyên gia tư vấn đồ gốm, gửi cho ông một quả bóng vỡ của mình để ông trực tiếp “khám bệnh”. Cuối cùng thì tôi cũng tìm ra cách chữa các vết nứt; phát hiện này khiến tôi thay đổi một cách đáng kể quy trình nung đồ gốm của tôi, và tôi sẽ có một vài hạn chế về lựa chọn màu. Tuy nhiên, sau khi dành vài tháng và cuối cùng cũng giải quyết được vấn đề “hairline crack”  là một đánh dấu quan trọng đối với tôi; nó cho phép tôi tự tin và có nhiều thời gian sáng tạo hơn – thay vì lo lắng giải quyết những vấn đề về mặt kỹ thuật.

Tôi cũng đã viết một bài blog khác nói về cách chữa các vết nứt xảy ra với đồ gốm trước khi nung men, các bạn có thể xem tại đây.  

Một vài mẹo nhỏ chia sẻ với các bạn như vậy, chúc các bạn làm đồ gốm vui, ít vỡ và càng ngày càng tạo nên nhiều sản phẩm đẹp & sáng tạo!